មហាជនទូទៅសង្កេតឃើញថា ក្រុមគ្រួសារ និងអ្នកគាំទ្រលោក ហ៊ុន សែន តែងមានអំនួតទៅនឹងការស្ថិតនៅក្នុងអំណាចដ៏យូរលង់របស់លោក ស្របពេលដែលរដ្ឋាភិបាលរបស់លោកមិនបានធ្វើឲ្យមានការរីកចម្រើន និងជឿទុកចិត្តបានលើវិស័យសាធារណៈអ្វីមួយឡើយ ជាពិសេសវិស័យសុខាភិបាលជាដើម។
តើការគាំទ្រការគ្រប់គ្រងអំណាចរបស់លោក ហ៊ុន សែន ដើម្បីជាតិ ឬដើម្បីខ្លួនលោក និងគ្រួសាររបស់លោក?
ពលរដ្ឋខ្មែរ និងអន្តរជាតិ ជារឿយៗតែងរិះគន់លោក ហ៊ុន សែន ថាបានគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជាជិត ៤០ឆ្នាំ ដោយប្រើអំណាចផ្ដាច់ការ និងវិធីឃោរឃៅដើម្បីគ្រប់គ្រងអំណាចផ្ទាល់ខ្លួន។ លោកពង្រឹងអំណាចតាមរយៈការកម្ចាត់ក្រុមប្រឆាំង ឬអ្នកដែលមិនបម្រើផលប្រយោជន៍របស់លោក។
ការដឹកនាំរបស់លោក ហ៊ុន សែន ត្រូវគេមើលឃើញថា ហាក់ស្រដៀងគ្នាទៅការដឹកនាំរបស់ពួកខ្មែរក្រហមដែរ ជាពិសេសការលើកតម្កើងអ្នកទាំងឡាយណាដែលធ្វើតាម ឬបម្រើលោកទាំងងងឹតងងល់ បើទោះបីជាអ្នកទាំងនោះសាហាវយង់ឃ្នងគ្មានចំណេះដឹង ចរិតច្រងេងច្រងាង អសីលធម៌ ឬក៏បំផ្លាញជាតិយ៉ាងណាក្តី។
ជាងនេះទៅទៀត លោក ហ៊ុន សែន អាចកាងមន្ត្រី និងឈ្មួញជាច្រើនដែលពាក់ព័ន្ធនឹងបទឧក្រិដ្ឋទៅលើរាងកាយតារាចម្រៀង ការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ ការប្លន់ដីធ្លីរបស់ពលរដ្ឋពីសំណាក់មានលុយ និងមានអំណាច ការជួញដូរគ្រឿងញៀន អំពើពុករលួយ និងអំពើរំលោភសិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរដទៃទៀត។ កាលពីខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៩ អង្គការ Global Witness បានរកឃើញថា លោក ហ៊ុន សែន បានពង្រឹងអំណាចផ្ទាល់ខ្លួនតាមរយៈការកាងបក្សពួក និងសមាជិកគ្រួសាររបស់លោកដែលបានបំផ្លាញប្រយោជន៍ជាតិ និងសេចក្តីសុខរបស់ពលរដ្ឋសាមញ្ញ។
ក្រុមអ្នកឃ្លាំមើលខ្លះលើកឡើងថា លោក ហ៊ុន សែន តែងលើកទឹកចិត្តដល់ជនទុច្ចរិតទាំងឡាយដែលនៅជុំវិញខ្លួនលោក ហ៊ុន សែន តាមរយៈការកាងអំណាចដែលនាំឲ្យជនដៃដល់ទុច្ចរិតទាំងអស់នោះមិនញញើតក្នុងការប្រព្រឹត្តិបទឧក្រិដ្ឋផ្សេងៗក្នុងសង្គមឡើយ។
ជនឧក្រិដ្ឋជាច្រើនបានរស់នៅដោយគ្មានទោសចំពោះអំពើឧក្រិដ្ឋកម្មរបស់ពួកគេ ជាពិសេសអំពើឧក្រិដ្ឋក្នុងរឿងស្នេហាត្រីកោណរវាងអ្នកមានអំណាច និងមានលុយ ការសម្លាប់ និងបង្ករបួសស្នាមលើក្រុមតារាសម្ដែង និងបទឧក្រិដ្ឋនយោបាយដូចជាការសម្លាប់លោកបណ្ឌិត កែម ឡី លោក ឈុត វុទ្ធី និងលោក ជា វិជ្ជា ជាដើម។
លទ្ធផលនៃរបបដឹកនាំបែបនេះ មិនគ្រាន់តែបង្កើតបាននូវការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរប៉ុណ្ណោះទេ តែវាក៏បានបង្កើតនូវអយុត្តិធម៌សង្គមដ៏អាក្រក់ក្នុងសង្គមខ្មែរ។ អំពើអយុត្តិធម៌សង្គមអាចបង្កើតនូវក្តីឈឺចាប់ និងគំនុំសងសឹកដែលអាចជារងើកភ្លើងនាំមកនូវអំពើហិង្សា និងការកាប់សម្លាប់ជាតិឯងដូចក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម។
ក្នុងពេលមានវត្តមានក្នុងប្រទេសកម្ពុជាកាលពីចុងខែមិថុនា កន្លងទៅនេះ រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអង់គ្លេស លោក Domic Raab បានធ្វើទស្សនកិច្ចនៅសារមន្ទីរគុកទួលស្លែង ហើយលោកបានថ្លែងថា អង់គ្លេសបន្តការគាំទ្រដល់សាលាក្តីខ្មែរក្រហម និងកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងទាំងឡាយណាដើម្បីជំរុញឲ្យអ្នកពាក់ព័ន្ធក្នុងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៃរបបខ្មែរក្រហមមានការទទួលខុសត្រូវ ផ្តល់ការពិតដល់ពលរដ្ឋកម្ពុជា និងធ្វើឱ្យប្រាកដថាពិភពលោកមិនអាចបំភ្លេចរឿងនេះ។
សម្ដីរបស់មន្ត្រីការទូតនៃប្រទេសអង់គ្លេស ត្រង់ចំណុចនេះ គេអាចវាយតម្លៃបានថា ពិភពលោកមិនត្រូវអនុញ្ញាតឲ្យមានអំពើរំលោភសិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរបែបនេះចំពោះពលរដ្ឋកម្ពុជាទៀតនោះទេ។
ទោះជាយ៉ាងណា គេសង្កេតឃើញថា អ្វីដែលលោក ហ៊ុន សែន កំពុងធ្វើបច្ចុប្បន្ននេះ ហាក់ដើរផ្ទុយគ្នាទៅនឹងសម្ដីរបស់លោក Domanic Raab ដោយសារកម្ពុជាញាំញីដោយអំពើនិទ្ទណ្ឌភាព និងអំពើពុករលួយចាក់ស្រេះដោះស្រាយមិនចេញ ហើយយុត្តិធម៌សង្គមក៏អវត្តមានថែមទៀត។ ចំណុចទាំងនេះហើយដែលធ្វើឱ្យពលរដ្ឋខ្មែរក្លាយជាជនជាតិមួយទន់ខ្សោយ រស់នៅដោយភ័យខ្លាច មិនហ៊ានគិត មិនហ៊ានមើលព័ត៌មានសេរី មិនហ៊ានទាំងចុច Like ឬ Share ឬចូលរួមក្នុងកិច្ចការសង្គមអ្វីនោះឡើយ។
ក្នុងឋានៈជាប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា ក្នុងទសវត្សឆ្នាំ២០០០ លោក កឹម សុខា ធ្លាប់លើកឡើងថា គេកំពុងធ្វើឲ្យខ្មែរ “ឃ្លាន ខ្លាច និងខ្លៅ”។
ប្រសិនបើបីចំណុចនេះដូចអ្វីដែលលោក កឹម សុខា បានលើកឡើងមែន វាគឺជានយោបាយដ៏អាក្រក់មួយរបស់លោក ហ៊ុន សែន ចំពោះជាតិសាសន៍ខ្មែរ។ សារព័ត៌មាន VOD ធ្លាប់បានដកស្រង់សម្ដីលោក ស ខេង រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ ដែលថ្លែងកាលពីខែមករា ឆ្នាំ២០២០ ថា ការបែកបាក់ជាតិផ្តើមចេញពីអយុត្តិធម៌សង្គម ហើយការធ្វើកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ គឺជាកម្មវត្ថុដ៏សំខាន់។
ជាការពិត កម្ពុជាបានឆ្លងកាត់ប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏ជូរចត់នៃសង្គ្រាមរ៉ាំរ៉ៃរវាងជាតិសាសន៍ឯងជាច្រើនទសវត្ស។ ដើមចមនៃសង្គ្រាមនោះ គឺដោយសារតែភាគីខ្មែរនីមួយៗគ្មានមធ្យោបាយស្វែងរកដំណោះស្រាយសង្គមដោយសន្តិវិធីតាមរយៈប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ឬអាជ្ញាកណ្ដាលមួយដែលគ្រប់គ្នាអាចទុកចិត្ត និងទទួលយកបាន។
តាមរយៈការជួយជ្រោមជ្រែងពីសហគមន៍អន្តរជាតិ ភាគីខ្មែរដែលច្បាំងគ្នាបានស្វែងរកដំណោះស្រាយដោយសន្តិវិធីតាមរយៈកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ក្នុងខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១។ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះ បានចែងអំពីវិធានការនានាដើម្បីធានានូវយុត្តិធម៌សម្រាប់គ្រប់ភាគីនយោបាយខ្មែរ និងការធានានូវឯករាជភាពនៃប្រព័ន្ធតុលាការ ដើម្បីធានានូវយុត្តិធម៌សង្គមជូនពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់រូប។ វិធានការទាំងនេះ គឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការផ្សះផ្សា និងពង្រឹងឯកភាពជាតិខ្មែរ។
ដើម្បីធានានូវយុត្តិធម៌សម្រាប់គ្រប់ភាគីនយោបាយខ្មែរ កិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងប៉ារីស តម្រូវឱ្យមានការរៀបចំការបោះឆ្នោតជាទៀងទាត់ ដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ និងមានគណៈកម្មការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) ឯករាជ្យ។
ការធានាទាំងនេះ ក៏ត្រូវគេដាក់បញ្ចូលក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឆ្នាំ១៩៩៣ ផងដែរ ប៉ុន្តែលោក ហ៊ុន សែន និងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា របស់លោកដែលបានចាញ់ការបោះឆ្នោតក្នុងឆ្នាំ១៩៩៣ នោះ បានបំផ្លាញចោលនូវប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ទាំងនេះ។
ការបោះឆ្នោតជាតិក្នុងឆ្នាំ១៩៩៣ គឺជាការបោះឆ្នោតមួយរៀបចំដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ ដែលសហគមន៍ជាតិ និងអន្តរជាតិ បានចាត់ទុកថាជាការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌។ ដោយសារតែរសជាតិនៃការចាញ់ឆ្នោត និងការយល់ថាការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ គឺជាគ្រោះថ្នាក់សម្រាប់លោក និងគណបក្សរបស់លោកហើយ បានជាលោក ហ៊ុន សែន បានបំផ្លាញចោលទាំងអស់នូវប្រព័ន្ធ និងយន្តការដែលធានានូវការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌។
ជាក់ស្តែង គេសង្កេតឃើញលោក ហ៊ុន សែន បានបំពានច្បាប់ និងបង្កើតច្បាប់នានាដើម្បីបំផ្លាញដៃគូប្រកួត ជាពិសេសគឺការរំលាយគណបក្សប្រឆាំង និងរារាំងមេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំងមិនឱ្យចូលរួមប្រកួតនៅក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិ ជាដើម។
ប៉ុន្តែក្នុងខណៈដែលលោក ហ៊ុន សែន បំផ្លាញប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ក្នុងការបោះឆ្នោត និងបំពានច្បាប់ដើម្បីបំបិទសំឡេងប្រឆាំង លោកក៏ត្រូវតែបំផ្លាញចោលទាំងស្រុងនូវប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌សង្គមផងដែរ នោះគឺឯករាជភាពរបស់តុលាការ។
ប្រសិនបើតុលាការឯករាជ្យ លោក ហ៊ុន សែន និងសមាជិកក្រុមគ្រួសារ និងបក្ខពួករបស់លោកដែលប្រព្រឹត្តិបទឧក្រិដ្ឋ ឬរំលោភច្បាប់នានានោះ ប្រាកដជាត្រូវផ្ដន្ទាទោសជាមិនខាន។ ដូច្នេះ ការកើតឡើងនូវបញ្ហាអយុត្តិធម៌សង្គមដ៏ធ្ងន់ធ្ងរក្នុងប្រទេស ជារឿងដែលជៀសមិនផុត។ ចំណុចនេះ គឺជាចំណុចដ៏អាក្រក់បំផុតមួយទៀតនៃនយោបាយរបស់លោក ហ៊ុន សែន ដែលធ្វើឱ្យមានការបែកបាក់ជាតិក្នុងសង្គមខ្មែរកាន់តែខ្លាំងក្លា ហើយទីបំផុត កម្ពុជាក្លាយជាសង្គមដ៏ទន់ខ្សោយមួយដែលប្រទេសជិតខាងចង់បានបំផុត។
ក្រៅតែធ្វើឲ្យពលរដ្ឋខ្មែរ និងប្រទេសជាតិទន់ខ្សោយ លោក ហ៊ុន សែន ក៏កំពុងផ្ដួចផ្ដើមសង្គ្រាមត្រជាក់ ឬប្រដាប់អាវុធក្នុងប្រទេសកម្ពុជាដែរ។
ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់កម្ពុជា ការអនុវត្តនយោបាយការបរទេសមិនឯករាជ្យ ឬមិនអព្យាក្រឹត្យ បានលម្អៀងផ្កាប់មុខទៅរកមហាអំណាចចិន ក្នុងទសវត្សឆ្នាំ១៩៦០ បានបង្កើតនូវសង្គ្រាមស៊ីវិលក្នុងសង្គមចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៧០ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩១។
ជាលទ្ធផលនៃសង្គ្រាមស៊ីវិលនោះ ពលរដ្ឋខ្មែរជាង ២លាននាក់ត្រូវបានសម្លាប់ដោយរបបកុម្មុយនីស្តខ្មែរក្រហម។ រីឯវៀតណាម មានឱកាសឈ្លានពាន និងគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជាក្រោមលេសជួយខ្មែរក្នុងការបណ្តេញរបបខ្មែរក្រហម ហើយពលរដ្ឋខ្មែររាប់ម៉ឺននាក់បានស្លាប់ក្នុងសង្គ្រាមនាទសវត្សឆ្នាំ១៩៨០។
ដូចគ្នាដែរ លោក ហ៊ុន សែន កំពុងនាំប្រទេសកម្ពុជាវិលទៅរកគន្លងចាស់នោះ ដោយបង្ហាញពិភពលោកថា លោកកំពុងបម្រើចិនផ្ដាច់មុខ។ ក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចទៅកាន់ប្រទេសកម្ពុជាកាលពីដើមខែមិថុនា កន្លងទៅ អនុរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសអាមេរិក គឺលោកស្រី Wendy Sherman បានថ្លែងថា អាមេរិកចង់ឃើញកម្ពុជាមាននយោបាយការបរទេសឯករាជ្យ។
សារនេះ ទំនងជាការប្រាប់លោក ហ៊ុន សែន ថាអាមេរិកមិនសុខចិត្តចំពោះតួនាទីរបស់កម្ពុជា ក្នុងការបម្រើនយោបាយចិន ដែលប្រឆាំងផលប្រយោជន៍អាមេរិកនោះទេ។
ប្រសិនបើការវិភាគនេះជាការពិត នោះកម្ពុជាអាចក្លាយជាទីលាននៃសង្គ្រាមត្រជាក់រវាងមហាអំណាចចិន និងអាមេរិក ឬសង្គ្រាមប្រដាប់អាវុធរវាងអ្នកនិយមចិន និងក្រុមអ្នកប្រឆាំងចិន។ គេក៏ត្រូវទទួលស្គាល់ផងដែរថា កម្មាភិបាលមួយចំនួនក្នុងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដែលមាននិន្នាការវៀតណាមនិយម ក៏ជាក្រុមប្រឆាំងនឹងចិនដែរ។
ប្រសិនបើស្ថានការណ៍នយោបាយរបស់កម្ពុជាក្នុងអនាគតអាចវិវឌ្ឍតាមទិសដៅនេះមែន នោះអន្តរាគមន៍ ឬការឈ្លានពានពីបរទេស គឺជារឿងដែលអាចកើតឡើងដោយជៀសមិនរួច។ ដូច្នេះ ចំណុចនេះគឺជានយោបាយដ៏អាក្រក់មួយទៀតរបស់លោក ហ៊ុន សែន ដែលអាចផ្តល់ឱកាសដល់បរទេស ជាពិសេសប្រទេសជិតខាងអាចចូលឈ្លានពានកម្ពុជា ដូចក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ និងក្នុងអតីតកាល។
សរុបមក អ្នកដែលកំពុងគាំទ្រលោក ហ៊ុន សែន ក្នុងការគ្រប់គ្រងអំណាច ហាក់ដូចជាកំពុងចូលរួមបំផ្លាញជាតិ និងផ្តល់ឱកាសដល់បរទេសឲ្យបំផ្លាញ ឬគ្រប់គ្រងពលរដ្ឋខ្មែរដែរ៕